'Həyatınızı məhv etməmişdən əvvəl niyə Kafka oxumalısız ?' James Hawes

James Hawes Kafka kült bir ad. Yalnız əsərləriylə deyil, həyat öyküsüyle və hətta fotoşəkiliylə da ... D övrümüzdəki iki fotoşəkili Ch...

James Hawes

Kafka kült bir ad. Yalnız əsərləriylə deyil, həyat öyküsüyle və hətta fotoşəkiliylə da ... Dövrümüzdəki iki fotoşəkili Che ya da James Dean'inkiler kimi dünyada ən çox bilinən fotoşəkillərdəndi. Üzü marka halına gəlmiş. Hədiyyəlik əşyalara, t-shirtlərə basılmışdır. Fotoşəkillərindəki günahsız baxışla birlikdə həyat hekayəsi də birləşdiyində bu obraz daha da qüvvətlənir. Gənc yaşda vərəmdən ölmüş olması, həyatdaykən heç tanınmamış bir yazar olması, "mən ölüncə bütün əsərlərimi yandırın" vəsiyyəti, ölümündən sonra kitablarının nəşr olunması, despot ata, yarım eşq hekayələri, qadınlarla heç əlaqə qura bilməmiş olması, pis iş şərtləri, yoxsulluq, azınlıq olmaq ... Kitab oxuyan oxumayan hər kəs onu tanıyır, həyat əhvalatına aşinadır.

Kafkanın bizə izah edilən həyat hekayəsinin o qədərdə həqiqi olmadığına dair şübhə toxumları iki il əvvəl, 2008-ci ildə nəşr olunan xəbərlərlə atılmışdı. Məşhur Kafka mütəxəssisi Ceyms Hawes, mətbuata verdiyi şərhlərdə həyat hekayəsində intimlə heç əlaqəsi olmadığı izah edilən Kafkanın əslində porno maraqlısı olduğunu söyləyirdi. Hawes'e görə Kafka porno jurnallara abonəydi və bunlardan bəziləri evindəki gizli bir siyirtmədən tapılməşdı. Hawes, Kafkanın, not tutduğu bəzi hekayə mətnlərində də pornoya çatan bir dil istifadə etdiyini, bir çox tarixçinin bu sənədləri, "yazarın dünya ədəbiyyatındakı imicini zədələməmək" üçün ictimaiyyətdən saxladığını da önə sürürdü.

James Hawes'in bu şərhlərinin məqsədi İngiliscədə yeni nəşr olunan Kafka haqqında kitabını tanıtmaq idi. Həqiqətən də bu şərhlər çox təsirli oldu və Ceyms Hawes'in kitabı çox danışıldı, müzakirə edildi. Hawes'in hadisə kitabı keçdiyimiz günlərdə Sel Yayıncılık'tan Suğra Qabaqcıl tərcüməsi ilə Türkcədə nəşr olundu. James Hawes "Həyatınızı məhv etməmişdən Əvvəl Niyə Kafka oxumalısız" kitabında Kafka mit'ini yaradan "uydurulmuş" həyat hekayəsini, onun üçün yaradılmış əfsanələrin həqiqətlə uyğunluğunu sorğulayır.

Hawes, kitabına maraq oyandırmaq üçün açıqladığı sensasional porno kolleksiyasının işin yalnız bir parçası olduğunu yazır. Kafkanın qadınlarla əlaqəsinin çox da problemli olmadığını, gənc yaşlardan etibarən bir çox qadınla əlaqəyə girdiyini, o dövr Praqada çox məşhur olan qəhbəxanalara gedənlərdən biri  olduğunu sənədləriylə açıqlayır. Kafkanın məşhur iki fotoşəkilindən melon şapkalı olanının əslində kadrajlı bir fotoşəkil olduğunu, fotoşəkilin kəsilən yanında gənc bir qadının olduğunu açıqlayır. Bu qadın Praqa gecələrində yüngül xarakteriyinen yaxşı tanınan Hansi Szokoll-dur.

James Hawes, addım-addım Kafka əfsanəsini təşkil edən MİTləri çürüdür. Kafkanın fotoşəkillərdə formalaşdırılan kiçik, əzik imicinin əksinə 1.90 boyunda, quruluşlu, özünə yaxşı baxan, yalnız tərəvəzlərlə qidalanan bir gənc olduğunu ifadə edir. Hüquq təhsilində müvəffəqiyyətli olmuş, doktorluq pilləsi almış olduğunu bildirir. İş şərtlərinin da heç də deyildiyi kimi olmadığını, Dr. Franz Kafkanın işində müvəffəqiyyətli, sevilən bir idarəçi olduğunu, patronlarınca çox sevildiyini və çox dolğun bir maaşı olduğunu izah edir. Müdirləri Kafkanın elə sevimiş ki, əsgərlik vəzifəsini təxirə salıb döyüşə getməsini belə mane olubmuş. Zəngin bir ailənin uşağı olan, yaxşı pul qazanan Kafka, Praqa elitasında əhəmiyyətli bir mövqeyə sahib idi. Praq qəzetlərində tez-tez adı keçirdi : ‘Gənc qadınların gözdəsi’.

Hawes, Kafkanın yalnız Praqada Almanca danışan Yəhudi azınlıq içində bilindiyi və ölümündən sonra tanındığı iddialarınında də doğru olmadığını sübut edir ki bunu öyrənmək çox da çətin deyil. Wikipediaya belə baxsanız ölümündən əvvəl nə qədər çox əsərinin nəşr olunduğunu görürsünüz. Kafka, əsərlərini yayınlatmaya başladığı ilk illərdən etibarən Alman dilində danışılan ölkələrdə bilinən bir yazar olmuşdur. Kitablarını böyük Alman nəşrçilər nəşr etmiş, əhvalatları yaxşı Alman jurnallarında çıxmış və bir də əhəmiyyətli ədəbiyyat mükafatını qazanmışdır. Nəşrçilər Kafkanın müvəffəqiyyətli olacağından o qədər eminmiş ki döyüş şərtlərinə baxmayaraq transferlərin, avansların belə söhbəti olubmuş.

Kafka mit'ini meydana gətirən ən əhəmiyyətli fiqurlardan biri "despot ata". Hawes, məşhur Atama Mektup'tan qaynaqlanan bu qanının tamamilə səhv olduğunu Kafkanın atasının oğlunu əzmək bir tərəfə ona həmişə dəstək olduğunu sənədləyir. Kafkaya çox liberal davrandığını yazır. Onsuz da despot bir ata söz mövzusu olsa Kafkanın qəhbəxanalarda sabahlaması o qədər də mümkün görünmür.

James Hawes, Kafka mit'ini meydana gətirən ən əhəmiyyətli əsər olan Dönüşüm'deki insanın böcəkləşməsi faktının da orijinal bir görüş olmadığını, Kafkanın pərəstişkarı olduğu Göthenin kült əsəri Gənc Werther'in Ağrıları romanından alındığını ifadə edir. Hawes, bir hissəsindən söz etdiyim kitabında iştirak edən bütün məlumatların asanca çatıla, göz önündəki məlumatlar olduğunu amma Kafka əfsanəsini yaratmaq üçün göz ardı edildiklərini ya da gizlendiklerini yazır. Amma bu da gerçək ki əsl olan əsərdir. Kafka əfsanəsi yaradılmamış belə olsaydı yalnız əsərləri ilə də biz onu sevəcək və yenə çox oxuyacaqdıq. Çünki, Kafka insanın yaranma səbəblərini meydana gətirən təməl faktları cəsurca sorğulayan böyük bir ədəbiyyatçıdı. Bəlkə James Hawes "Həyatınızı məhv etməmişdən əvvəl niyə Kafka oxumalısız" da bizdəki Kafka imicini bir az sarsıdır amma yıxanmır və bu böyük üstadı təkrar oxuma arzusu oyandırır.

 Əli Rəhimli