Nedir pantolon? Belimizden ayaklarımıza kadar olan bölümünü örten ve iki bacağımızı kaplayan bir giysi. Ancak giysi, toplumsal düzeni yansı...
Nedir pantolon? Belimizden ayaklarımıza kadar olan bölümünü örten ve iki bacağımızı kaplayan bir giysi. Ancak giysi, toplumsal düzeni yansıtır ve onu yeniden üretir. Dolayısıyla pantolonun öyküsünün ardında koca bir anlam yatar, ne de olsa “kişisel olan politiktir”. Carl Flügel, erkeğin pantolon giymesini “güzellik iddiasını bırakıp, biricik amacının yararlılık olmasına” yorar. Simone de Beauvoir “Kadın gibi giyinmek kadar doğal olmayan bir şey yoktur; hiç kuşkusuz erkek kıyafeti de yapaydır ama daha rahat ve daha sadedir, hareketlerin engellenmesi için değil desteklenmesi için tasarlanmıştır,” der.
Pantolon başlangıçta bir erkeklik simgesidir ve kadınların giymesi yasaktır. Hatta kılık değiştirmek bir sahtecilik suçudur. Fransız devriminde yeni toplumu ve düzeni yansıtan en önemli unsurlardan biri olur. Dönemin radikalleri sans-culottelar da ismini pantolondan alır. Öte yandan Fransız Devriminin de ortadan kaldırmadığı cinsiyet ayrımcılığının sembolü olmayı sürdürür. Kadınların son iki yüzyılın bu önemli simgesini keşfetmeleri ise politik boyutu olmayan bir bireysel kimlik ya da pratik bir giysi tercihi değil cinsiyetlerin eşitlik arzusunun ve mücadelesinin ifadesidir. Pantolonun Politik Tarihi, giysinin politik diline tercümanlık eden kaydedeğer bir kültür tarihi çalışması.
Pantolon: “Öteki”nin kıyafeti – İsmail Gezgin
Toplumsal yaşam; sosyal roller, statü ve sınıfsal ayrımların menşeini oluştururken, bu farklılığın kıyafetlere yansımasının başlangıcını inşa etmiştir. Kadınlar ve erkekler, siyasal ve dinsel erk sahipleri, zanaatkârlar ve çiftçiler, yurttaşlar ile fahişeler… toplumsal ideolojinin kendilerine biçtiği kıyafetleri giymekle yükümlü olmuşlardı. Bu kimliklendirme, kıyafetten önce bedenden hareketle belirlenmişti.
Feminist literatür, bu kalabalık bir arada yaşam deneyiminin, bedenlere cinsiyet yüklediğini ve cinsiyetin doğal olandan bu nedenle ayrıldığını ileri sürmektedir. Uygarlık olarak kabul edilen bu sürecin başından itibaren iktidarı elinde bulunduran eril zihniyet, kadın ve erkek bedeninden beklentilerini cinsiyet olarak kimliklendirmiştir.
Sosyal bilimlerin “gender” olarak isimlendirdiği “cinsiyet rolleri”, eril zihniyeti her zaman iktidara yakın tutacak şekilde örgütlerken, dişil olana düşen rol, örülen kalın duvarların içiyle sınırlı kalıyordu. Çünkü dişil olan, doğa karşısında acze düşen insanın eline batan dikenlerin sorumlusu olarak görülmekteydi… Tüm yaratılış mitlerinde ikincil pozisyonda yaratılan kadın, insanın cennetten kovulmasının, ölümlü doğasının ve çalışmak zorunda kalışının nedeni olarak gösterilmektedir. Kadının kontrol edilmesi güç doğasına atıfta bulunan bu eril ideoloji, çözümü, kadını suçluluğuna inandırarak bedenini örtmekte ve hatta kendisini tümüyle eve kapatmakta bulmuştur. Kamusal alandan uzak başlayan kadının uygarlık macerası, neredeyse 18. yüzyıla kadar değişmeden, evin kalın duvarları arasında ve ideolojilerin biçtiği kıyafetlerin içinde devam etmiştir…
Kadın ve pantolon
Christine Bard, Pantolonun Politik Tarihi adlı kitabında, kadın kimliğinin değişme sürecini pantolon üzerinden aktarmış, bugünün gündelik kıyafeti olan pantolonun bu devrimde nasıl bir mana ve rol üstlendiğinin tarihsel ve politik öyküsünü ortaya koymuştur. Bir zamanlar varoş kültürünün gündelik kıyafeti olan pantolon, Fransa’da yaşanan devrim sırasında yenilikten yana olanların sembolü olarak yaygınlaşmış ve Fransız İhtilali’nden sonra kurulan yeni yaşam biçiminde, kadınların daha aktif bir rol üstlenecekleri dönüşümün sancağı haline gelmişti. Kadınlar, kendilerini kamusal yaşamın içinde erkeklerle eşit kılacak bir mücadelenin sembolü olarak pantolonu kabul etmiş, mücadeleyi bu kıyafetin üzerinden gerçekleştirmişlerdi. Christine Bard, pantolon kelimesinin kökenini Venedikli Aziz Pantaleone’ye dayandırsa da pantolonun kadınları cezbetmesinin asıl nedeni mitolojik Amazonlardır.
Antik Yunan sanatında Amazonlar pantolonlu tasvirleriyle dikkat çekmektedirler. Bu sıra dışı kadınların pantolon aracılığıyla ötekileştirilmeleri ilginçtir. Uygar erilin zihninde her dönem varlığını sürdüren bu kadın tipi, kültürün kontrol altında tutmak istediği, ilksel arkaik karanlıklarından taşıdığı korkuların kahramanıdır. Antikçağda eril iktidarın görmeye bile tahammül edemediği tek memesi alınmış bu “korkunç” savaşçılar, ortaçağın büyücü cadılarına dönüşür. Değişmeyen tek şey iktidarı elinde tutan güç odaklarının yüreklerindeki kitonyen dişil korkudur. Antikçağın organize eril iktidarlarına karşı önemli savaşlar yürüten ve büyük başarılar kazanan mitik Amazonlar, 18. yüzyılda varoluş savaşı veren Fransız kadınına ilham vermişti; kendilerini Amazonlara benzeterek onlar gibi giyinen kadınlar, pantolonu devrimlerinin merkezine taşımışlardı…
Feminist hareketin erken eylemleri olarak da nitelenebilecek pantolon hareketi; kadınların, erkeklerin hâkim olduğu kamu dünyasında görünmelerini sağlayacak başkaldırı idi. Bard’ın kitabında bolca örneğini verdiği gibi, kadınlar erkeklerin sembolü haline gelen pantolonu giyerek kamusal sınırları delmeye çalışırken, eski kıyafetlerinin engellediği davranışları repertuarlarına eklemiş, beklenmeyen alanlarda başarılı olabileceklerini göstermişlerdi. Elbiselerinin ergonomisi uygun olmadığından daha önce denemedikleri aktivitelere yönelerek, hem kıyafet özgürlüğü sağlamaya çalışmış, hem de erkeklerle özdeşleşen kimi alanlarda var olma savaşı vermişlerdi. Örneğin, bisiklete ya da ata binmek gibi edimler kadın hareketinin sıklıkla yinelediği eylemler olmuştu. Onların önüne geçme çabası içinde olan eril ideoloji, kadın hareketinin başarısı karşısında yasalar ve yasaklar yoluyla engeller çıkarmış, pantolon giyen kadınları fahişe, lezbiyen, travesti ve hatta ruh hastası gibi toplumun ahlakdışı bulduğu kimliklerle damgalamıştı. Bununla birlikte, özellikle Sanayi Devrimi’nin yarattığı kadın işçi istihdamı nedeniyle kamusal alanda daha fazla var olmayı başaran kadın, kendisini sınırlayan kıyafet yasağından kurtulup bedenini en azından belli ölçülerde özgür hareket edebilir hale getirmişti. İkinci Dünya Savaşı’ndan itibaren fabrikalarda ve gündelik yaşamda daha fazla pantolon giymeyi başaran kadın, modernizmin yerle bir edildiği 60’lı yıllardan sonra bu konudaki özgürlüğünü kazanmıştı…
Pantolon giymiş bir kadın yalnızca pantolon giymiş bir kadın değildir.
CHRISTINE BARD, 1965 doğumlu Bard Angers Üniversitesi Beşeri Bilimler Fakültesi’nde profesördür. Sosyal tarih ve çağdaş tarih konularında uzman olan Bard, Sciences Po (Paris) Üniversitesi’nde de araştırma merkezi yöneticiliği yapmaktadır. Les Filles de Marianne – Histoire des feminisms (1985), Les Garçonnes – Modes et fantasmes des Années folles (1998) ve Ce que soulève la jupe – Identités, transgressions, resistances (2010) gibi feminist tarih çalışmalarıyla tanınan Bard, giysilerin toplumsal sınıflar bağlamında taşıdığı önemi politik ve kültürel bir perspektiften incelemektedir.
