Gogol'ün "Palto"sundan Kafka'ya bakmak

Dostoyevski, “Tüm Rus gerçekçileri Gogol’ün ‘Palto’sunun altından çıkmıştır” diyerek Gogol’ü gerçekçilik akımının başladığı yere oturtur....


Dostoyevski, “Tüm Rus gerçekçileri Gogol’ün ‘Palto’sunun altından çıkmıştır” diyerek Gogol’ü gerçekçilik akımının başladığı yere oturtur. Oysa tam anlamıyla doğru değildir bu. Gogol’den önce Jukovski ve öğrencisi Puşkin tarafından gerçekçiliğin ilk adımları çoktan atılmıştır. 1809’da Ukrayna’da orta halli toprak sahibi bir ailenin oğlu olarak dünyaya gelen Gogol’ün öne çıkmasını sağlayan, kendisine kadar ulaşmış tüm tarihsel birikimi sindirerek çağına “humor”la bakmasıdır. İroni dolu bir bakıştır bu.

Onun halk diline ve kültürüne yakınlaşmasını (özellikle de Ukrayna halk kültüründe geniş yer tutan fantastik öğelerden ustaca yararlanmasını) sağlamıştır. Sçedrin’in Gogol’u ele alırken, onu gerçekçilik anlamında öne çıkarması da bu yüzdendir. Gogol, kendisini acemi bir şairden gezgine, tutunamayan bir memurdan güçlü bir öykücüye ve nihayet tutucu bir din adamına dönüştüren 43 yıllık yaşam öyküsünde, günün politik koşullarını ve yaşamın örgütlenişini gerçekçi bir bakış açısıyla ve mizahın en acımasız yüzüyle eleştirmiştir. Yaşamının sonunda üzerinde baskı kuran rahiplerin etkisiyle, yine Belinski’nin deyimiyle “Kamçı, cehalet ve en koyu baskının savunucusu” olmuştur. 1852 yılında, en önemli eseri Ölü Canlar’ın devamı olarak yazdığı ikinci cildi kendi elleriyle yaktıktan on gün sonra da yarı deli halde ölmüştür.

Gogol’ün edebiyat dünyasındaki özgün yeri ve yapıtlarında (özellikle öykülerinde) kullandığı simgesel ve humor dolu dili ancak kendisinden 80 yıl sonra üretecek olan Kafka’da aynı yoğunlukta bir eşini bulacaktır. Aralarındaki bunca zaman farkına karşın, garip görünse de, Gogol ve Kafka aynı başlık altında ele alınabilir. Bunu sağlayan şey ise içlerinde yaşadıkları ve onların çevrelerini bir koza gibi ören sisteme karşı taşıdıkları mesafe duygusudur. Gogol’de bu tepki, feodalizm ve feodalizmin bağrında filizlenen yeni kast, “bürokratik aygıt”dır. Kafka’daysa Gogol’de henüz yeşeren filizler kesin hükümdarlığını sağlayacak ve sanayileşmiş bir dünyanın ortasında insan da bir makineye dönüşerek (elbette başlangıçta bürokratik aygıtın etkisiyle) iyice kendi kabuğuna gömülecektir. İki yazarda da ortak olan, çıkar ilişkileriyle kirlenmiş, yabancılaşmış ve artık bir karabasana dönüşmüş bir tek dünyadır. Her iki yazar da bu dünyayı en keskin mizah duygularıyla selamlayacaklar, her iki yazar da bu dünya karşısında bir çıkış yolu bulamayıp kendi dünyalarında sarmallanarak kaybolacaktır.

Gogol’ün “25 martta Petersburg’da pek tuhaf bir olay oldu” diyerek başlayan “Burun” öyküsü yergiyi ve soyutu somuta dönüştürmedeki gücünü gösteren en güzel örnektir. Bu öyküde fantastik olan gerçekle, gerçek olan fantastikle iç içe geçmiştir. Ancak Gogol, öyküsündeki simgeleştirmeleri içinde yaşadığı sistemin yarattığını bilerek ve bunu ortaya çıkarmak için ustaca kullanmıştır. Kahvaltıda soğanla sıcak ekmeği aynı anda yiyemeyecek kadar yoksul olan İvan Yakovleviç’in “Aaa! Bir burun” diyerek ekmeğinin içinden çıkışını müjdeleyeceği Kovalev’in burnu ile olayın geçtiği 25 martın Müjde Yortusu’na (Cebrail’in Meryem’e İsa’nın gelişini müjdeleyişi) denk gelmesi arasında dolaysız bir bağ vardır. Burnun Hıristiyanlığın kutsal simgesi sayılan ekmeğin içinden çıkmış olması da tesadüf değildir. Yoksul Yakovleviç’in katığının içinden çıkan beyazımtırak burun sisteme gönderilmiş eleştirilerle doludur. Kovalev’in burnu kendi yüzünden bu amaçla ayrılmıştır. Onun etrafında şekillenen dünya; burnu bulmak için gazeteye ilan vermek istemesi, takma bir burun taktırmak için doktorla görüşmesi, yüksek rütbeli bir subayın karısı olan Bayan Podtoçina’ya yazdığı mektup, burnun Danıştay üyesi kılığında sokakta görülmesi hep bu dünyayı şekillendirip hicvetmek için kullanılmıştır. Ortaya çıkan, gülmekle acınmak arasında, hilkat garibesi bir dünyadır.

1907 ile 1924 yılları arasında araklıksız yazmış olan Kafka’nın dünyayı şekillendirişi de Gogol’ün biçemine çok yakındır. Lukacs’ın Kafka’yı, kurduğu dünya ne kadar simgesel ve soyut olursa olsun, büyük gerçekçiler arasında saymasının nedeni de budur.(1)

Max Brod’dan öğrendiğimiz kadarıyla yaşamının son yıllarında (1923-24 yılları arasında) yazıldığı tahmin edilen "Yuva" öyküsü bu konuda en tipik örneklerden biridir. Öykü, yaşlı bir köstebeğin yaşamının son yıllarında (tam da “rahata erişecekken”) henüz bitirdiği yuvası karşısında duyduğu tedirginliklerini anlatır. Yuvaya düşman saldırılarını engelleyebilmek için, şaşırtmacalarla dolu girişler, labirentler, köstebeğin bile sayısını unuttuğu kadar çok dehlizler yapmıştır. Fakat bunların hiçbiri köstebeğe yeteri kadar güven vermez. Düşmanın nereden ve nasıl geleceği hiçbir zaman belli değildir. Bu yüzden girip yuvasına yerleşemez. Yaşlı bedeniyle günlerce girişi gözetlemek için soğukta, dışarıda yatar. Her türlü tehlike hesap edilmelidir! Bu ilk bakışta paranoyaklık olarak addedilse bile köstebeğin bu davranışının paranoyaklıkla uzak yakın ilgisi yoktur. Çünkü kendisine karşı labirentler kurulan sistemin içinde düşman her yerdedir. Öykünün sonuna doğru, gürültüsüyle gelişini haber veren yabancı hayvanın gittikçe güçlenen sesinin nereden geldiğinin belli olmaması da bu yüzdendir. İçinde olunduğu halde asla kendisi olunamayacak olan sistem dahilinde sonunda av olmak kaçınılmazdır.

Öyküsü insanla köstebek arasında, yuvayla sistem arasında binlerce ufak bağlantı/ kılcal damarlar kurarak sürer. Böylece Kafka’nın öyküsü dünyanın tezahürünün okurun kafasında yeniden kurulması olarak gelişip büyür. Burjuva dünyasının inşa ettiği yeni insan modeli karşısında Kafka’nın kahramanları, bir yere saklanmak, kendini korumak ve beslenmek gibi en temel gereksinimleri için bile acizdir. Gogol’de kötülüklerinin nedeni belirsiz olan bürokratik aygıt, Kafka’nın yapıtlarında adeta çırılçıplak bırakılır. İnşa edilmekte olan dünya sistemin elle tutulacak yanı kalmamıştır ki!

Gogol’ün en önemli öyküsü sayılan “Palto”nun kahramanı Akakiy Akakiyeviç, bu noktada güzel bir örnek olarak karşımıza çıkar. Konuşurken gereksiz ekler, ilgeçler kullanan, çekingen, kendi dünyasında yaşayan “küçük bir memur” olan Akakiy, öykünün sonunda kaybolan paltosunun yerine kim olduğuna bakmadan önüne gelenin paltosunu çalan ve onları korkutan bir hayalete dönüşecektir. Paltoyu diktirmesinden onu çaldırmasına, bu hırsızlığı kimsenin ciddiye almamasına kadar, her aşamada Gogol, “küçük insan”a bürokratik aygıt arasındaki uçurumu sergiler. Bu uçurumun niçin ortaya çıktığıyla ilgilenmeyen yazarı meşgul eden asıl şey, adaletin yerini bulmasını nasıl sağlayacağıdır. İşte bu yüzden ölmüş olan Akakiy Akakiyeviç, Kalikin Köprüsü’nde bir hayalet olarak tekrar karşımıza çıkar.

Kafka, “Bir Köpeğin Araştırmaları”nda “köpek toplumunun sonsuza kadar sessiz kalmasına” karşıdır. Bu yüzden sorular sorarak etrafta dolaşan aykırı bir köpek olmayı seçmiştir. Ancak Gogol’ün yaptığı gibi bir sona ulaşmamıştır. Bu bağlamda, Güther Anders tarafından ileri sürülmüş aşağıdaki saptamalar Kafka’nın konumunu anlamamıza olanak tanıyacaktır:

“Kafka, bir Yahudi olarak tümüyle Hıristiyan dünyasının insanı değildi. Yahudiliğini umursamayan bir Yahudi olarak tümüyle Yahudilerden sayılamazdı. Almaca konuşan biri olarak tam anlamıyla bir Çek insanı değildi. Almanca konuşan bir Yahudi olması nedeniyle, tam anlamıyla Bohemyalı bir Alman olduğu söylenemezdi. Bohemyalı olması, tam anlamıyla Avusturyalı olmasını önlüyordu. Sosyal sigorta memuru olarak tam burjuva değildi. Bir burjuva ailesinin oğlu olarak tümüyle emekçiler sınıfına girmiyordu; ama bir büro insanı da değildi çünkü bir yazar olduğunu duyumsuyordu. Gelgelelim bir yazar da değildi, çünkü gücünü ailesi uğruna harcıyordu. Oysa ‘aile çevremde bir yabancıdan bile yabancı yaşıyorum’ diyordu.”(2)

1. G.Lukacs; Çağdaş Gerçekçiliğin Anlamı, Payel yayınları, nisan 1986, s.88
2. Ernst Fischer (alıntı: Güther Anders); Franz Kafka, B/F/S yayınları, 1985, s.22
Ad

A Separation,1,Adam Schaff,1,Adem ve Havva,1,Akra'da Bulunan Elyazması,1,Alain Badiou,4,Alain Resnais,1,Alan Woods,1,Albert Camus,17,Albert Einstein,4,Alejandro González Iñárritu,1,Alenka Zupančič,1,Alexander Supertramp,1,Alfred Hitchcock,4,Alıntı,1,Ali Rahimli,4,Allen Ginsberg,5,Amin Maalouf,1,Anarşi,2,André Breton,1,Andrey Tarkovski,7,Ani Gezinti,1,Anton Çehov,2,Antonin Artaud,1,Anubis,1,Aristoteles,1,Arthur Danto,1,Arthur Rosenberg,1,Arthur Schopenhauer,2,Arundhati Roy,1,Asghar Farhadi,3,Attila İlhan,1,Aynadaki Gibi,1,AzBlog,13,Aziz Nesin,2,Babaya Mektup,1,Beat Kuşağı,17,Belgesel,5,Belinski,1,Bertolt Brecht,3,Bertrand Russell,1,Bilim,10,Billie Holiday,1,Biyografya,22,Björk,1,Bob Black,1,Bob Dylan,1,Bozkırkurdu,1,Böyle Buyurdu Zerdüşt,1,Breaking Bad,1,Bulantı,1,Bülent Ortaçgil,2,Büyülenme,1,Camera Lucida,1,Can Yücel,2,Cemal Süreya,1,Charles Baudelaire,2,Charles Bukowski,6,Charles Dickens,1,Charlie Chaplin,2,Charlie Parker,1,Christfried Tögel,1,Christine Bard,1,Christopher McCandless,1,Christopher Nolan,1,Chuck Palahniuk,3,Çarlz Bukovski,1,Çavdar Tarlasında Çocuklar,1,Dallas Buyers Club,1,Damon Albarn,1,Daniel Goleman,1,Dava,1,David Gilmour,1,Demian,1,Desiderius Erasmus,1,Didier Lauru,1,Dieter Forte,1,Djivan Gasparyan,1,Dominique Laporte,1,Dostluk Bağları ve Dostluk,1,Dostoyevski,16,Dönüşüm,1,Edebiyyat,140,Edgar Allan Poe,1,Eduardo Galeano,1,Eflâtun,1,Ejderhaların Danssı,1,Elias Canetti,1,Elvis Presley,2,Emil Michel Cioran,1,Emma Goldman,1,Eric Clapton,1,Eric Hoffer,1,Erich Fromm,3,Ernest Hemingway,2,Estela Welldon,1,Ethan Coen,2,Əkrəm Əylisli,1,Feature,20,Félix Guattari,1,Felsefe,93,Ferman Toroslar,1,Fernando Pessoa,1,Film,68,Franz Kafka,25,Freddie Mercury,1,Friedrich Engels,1,Friedrich Nietzsche,19,Füruğ Ferruhzad,1,Gabriel Garcia Marquez,1,Gabriel García Márquez,2,Galileo,2,Gemeinschaft,1,George Carlin,1,George Martin,1,George Orwell,1,Georges Canguilhem,1,Georges Perec,1,Gerçeklik açısından Kafka,1,Gilles Deleuze,5,Goethe,1,Gogol,4,Guguk Kuşu,1,Gustav Janouch,1,Guy Fawkes,1,Hakim Bey,1,Harriet Lerner,1,Hegel,2,Heinrich Böll,1,Hermann Broch,1,Hermann Hesse,5,Herta Müller,1,Hrant Dink,1,Iain Menzies Banks,1,Immanuel Kant,1,Ingeborg Bachmann,1,Ingmar Bergman,6,Inside Llewyn Davis,1,Italo Calvino,2,İran,1,İtalo Calvino,1,J. D. Salinger,2,Jack Kerouac,8,Jacques Brel,1,Jacques Lacan,13,Jacques Vergès,1,James Hawes,1,James Joyce,1,Jan Pol Sartr,1,Jason McQuinn,1,Jean Baudrillard,1,Jean Cocteau,1,Jean-Paul Sartre,10,Jehane Noujaim,1,Jenn Ashworth,1,Jiddu Krishnamurti,2,Jimi Hendrix,1,Joel Coen,2,John Berger,1,John Fante,2,John Lennon,5,John Steinbeck,4,Jorge Luis Borges,1,Jose Saramago,1,Joseph Conrad,1,Judith Butler,1,Juliet Mitchell,1,Julio Cortázar,1,Kaos'un Gizli Yaşam,1,Karamazov Kardeşler,2,Karl Marx,8,Kaybedenler Klübü,1,Ken Kesey,1,Kırmızı Pazartesi,1,Korkma Ben Varım,1,Kumarbaz,1,Kürk Mantolu Madonna,1,La Casa De Papel,1,Lady with Ermine,1,Lars von Trier,8,Laura Nyro,1,Leonard Cohen,1,Leonard Da Vinci,1,Lev Tolstoy,5,Lev Troçki,2,Linda Lee,1,Maksim Gorki,2,Malina,1,Marie Curie,1,Marilyn Manson,1,Marilyn Monroe,1,Mario Leis,1,Marlon Brando,1,Marqius de Sade,2,Martı Jonathan Livingston,1,Martin Heidegger,2,Maurice Blanchot,2,Max Stirner,15,Mental Pornografi Blog,2,Meqale,175,Michael De Montaigne,1,Michel Foucault,6,Mike Leigh,1,Milan Kundera,1,Miles Davis,1,Milgram,1,Milgram deneyi,1,Mohsen Namjoo,3,Monique Wittig,1,Morrisse,1,Murat Menteş,1,Mustafa Kemal Atatürk,1,Muzik,37,Neal Cassady,2,ngmar Bergman,1,Nick Cave,1,Nick Mason,1,Nikolay Gavriloviç Çernişevski,1,Nilgün Marmara,1,Noam Chomsky,2,Nostalghia,1,Notre Dame'ın Kamburu,1,Nuri Bilge Ceylan,2,Octavio Paz,1,Oğuz Atay,1,Ontolojik Anarşi,1,Onur Ünlü,2,Oscar Wilde,2,Osho,1,Oteki Ben,1,Ölüler Tanrısı,1,Ölüm Pornosu,1,Ömer Hayyam,1,Özdemir Asaf,1,Palyaço,1,Pantolonun Politik Tarihi,1,Patti Smith,1,Paul Lafargue,1,Paul McCartney,3,Paulo Coelho,2,Peter Kropotkin,2,Pierre Clastres,1,Pigme,1,Pink Floyd,2,Politika,1,Rachel Carson,1,Rachter'in Günlüğü,1,Rashit,1,Ray Davies,1,Rene Girard,1,René Wellek,1,Richard Bach,1,Richard Brautigan,1,Richard Dawkins,1,Richard Wagner,3,Richard Wright,1,Robert Musil,1,Roger Fornoff,1,Roger Garaudy,1,Roger Waters,2,Roman,9,Rose Laub Coser,1,Rus edebiyat,2,Ruth Sheppard,1,S. Reynolds & J. Press,1,Sabahattin Ali,2,Sait Faik,1,Salvador Dali,1,Samuel Beckett,4,Sasha Grey,1,Saul Newman,2,Sean Penn,1,Sırtımdaki Ev,1,Siddhartha,1,Sigmund Freud,19,Silence Spring,1,Simone de Beauvoir,6,Slavoj Zizek,6,Slavoj Žižek,15,slide,2,Sokrates,1,Soren Kierkegaard,1,Spinoza,1,SS,6,Stalker,1,Stephen Eric Bronner,1,Steve McQueen,1,Stranger,1,Suç ve Ceza,2,Supertramp,1,Sürgün,1,Şeyler,1,Tanrıya Karşı Söylev,1,Tarkovsky,5,Tek Bacaklı Yolcu,1,Teneke Trampet,1,The Beatles,4,The Butterfly Effect,1,The Rolling Stones,1,The Square,1,Theodor Adorno,4,Thomas Mann,1,Through a Glass Darkly,1,Tom Waits,2,Tomris Uyar,1,Tony Porter,1,Turan Dursun,2,Turgut Uyar,1,Ulua,1,Uluma,1,Ulus Baker,4,Umberto Eco,1,Utanç,1,V for Vendetta,1,Van Gogh,1,Victor Emil Frankl,1,Victor Hugo,1,Viktor Frankl,1,Vladimir Nabokov,2,Voltaire,1,Vsevolod İ. Pudovkin,1,Walter Benjamin,1,Wilhelm Reich,1,Will Durant,1,William S. Burroughs,2,William Shakespeare,1,Woody Allen,8,Xavier Dolan,1,Yabancı,1,Yad,1,Yolda,1,Yusif Vəzir Çəmənzəminli,1,Zeki Demirkubuz,3,Zen Kaçıkları,1,
ltr
item
Ali Rahimli: Gogol'ün "Palto"sundan Kafka'ya bakmak
Gogol'ün "Palto"sundan Kafka'ya bakmak
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiv8oPXc6f1R8tP2IMgMTBr7glMQPbqIKJgE7ZyIYGUGcELqig0rZt-iQ6AQYNKkq1EXbSBf8kOFmhd2wTs4Gh3wPtM2PDts6nnlSWFfSgJFPP2SrAilBCxujwRk9AcwjEEa-mN3ooFxH0Q/s1600/images.jpg
https://blogger.googleusercontent.com/img/b/R29vZ2xl/AVvXsEiv8oPXc6f1R8tP2IMgMTBr7glMQPbqIKJgE7ZyIYGUGcELqig0rZt-iQ6AQYNKkq1EXbSBf8kOFmhd2wTs4Gh3wPtM2PDts6nnlSWFfSgJFPP2SrAilBCxujwRk9AcwjEEa-mN3ooFxH0Q/s72-c/images.jpg
Ali Rahimli
https://alirahimli.blogspot.com/2012/12/gogol-kafka-bakmak.html
https://alirahimli.blogspot.com/
https://alirahimli.blogspot.com/
https://alirahimli.blogspot.com/2012/12/gogol-kafka-bakmak.html
true
8815050805795647263
UTF-8
Tüm Yazılar Yüklendi Hiç bir yazı bulunamadı HEPSİNİ GÖSTER DAHA FAZLA Cevapla Cevabı İptal Et Sil Tarafından Ana Sayfa Sayfalar İçerikler Hepsini Göster BU YAZIYA BENZER DİĞER YAZILAR ETİKET ARŞİV ARAMA BÜTÜN İÇERİKLER İsteğinizle eşleşme bulunamadı Ana Sayfaya Dön Sunday Monday Tuesday Wednesday Thursday Friday Saturday Sun Mon Tue Wed Thu Fri Sat January February March April May June July August September October November December Jan Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec just now 1 minute ago $$1$$ minutes ago 1 hour ago $$1$$ hours ago Yesterday $$1$$ days ago $$1$$ weeks ago more than 5 weeks ago Followers Follow THIS CONTENT IS PREMIUM Please share to unlock Copy All Code Select All Code All codes were copied to your clipboard Can not copy the codes / texts, please press [CTRL]+[C] (or CMD+C with Mac) to copy