Fotoğraf : Ara Güler Orta və yaxın şərq mədəniyyətlərində çörəyə xüsusi bir hörmət var. Çoxumuz da yolda çörək gördüyümüz zaman onu al...
 |
| Fotoğraf : Ara Güler |
Orta və yaxın şərq mədəniyyətlərində çörəyə xüsusi bir hörmət var. Çoxumuz da yolda çörək gördüyümüz zaman onu alıb yolun qırğında ayaqlanmaycaığına əmin ola biləcəyimiz təhlükəsiz bir yerə qoyarıq. Mentalitetimizdə də ‘çörək nemətdir’ deyə bu müqəddəsliyi gücləndirən bəzi deyimlər var. Axı niyə müqəddəsdi bu çörək ?
Yaxın və orta şərqdə çörəyin müqəddəsliyi daha yaygın olduğu üçün bunu islami tərəfini nəzərdən keçirtmək lazımdı. Yenə el arasında hammımızın bir çox dəfə eşitdiyi ‘Çörəyə hörmətsizlik eləmə Allah gözünü yumar’ deyə islamik təməlli qorxutmlara da rast gəlinir. Məhəmməd peygəmbərin günümüzə milyonlarla saxta hədisi gəlib çıxmağına baxmayaraq, bu məsələyə işıq tuta biləcək hədislərini baxmaq da gərəklidi. Məhəmməd peyğəmbərinin bizə çatan hədis budur : ‘Çörəyə hörmət edin, çünki yerin və göyün bərəkətindəndi’. Əslində bu hədis peyğəmbərləri tərəfindən müqəddəs qılındıqdan sonra insanlarında niyə bunu müqəddəs hesab ettiyini izah edir. Ama Məhəmmədin peyğəmbərin hədislərinin və Qurandakı bir çox ayələrin Sümerlerden alıntı olduğunu nəzərə alsaq ən məntiqlisi Sümer mədəniyyətinə baxmaq olacaq.
Sümer mədəniyyətini araşdırmamışdan qabaq bizə bu yolda işıq tuta biləcək bir əhvalatla tanış olaq : İlk insanlar yağışdan islanmış buğdanın qırmasının üzərində gözənəklər əmələ gəldiyini görüblər. Bu gözənəkli kütləyi isti daşlar üzərində pişirdikdən sonra isə bunun tamı və ləzzətinin yeyilə bilir olduğu qərarına gəliblər. Yəni çörəyin tarxi mədəniyyətin tarixindən də qədimdir. Hətta Babillər e.ə 4000 ci ildə dəyirmançılıqla məşğul olurdular.
Sümer inancına görə qədim Sümerlər ay tanrısı Dummuzi(Temmuz) ilə İnnannanın eşqindən doğulan uşağa buğday deyirlərmiş. Yəni bugday Temmuz ilə İnnannanın eşqin meyvəsidi. Və ay tanrısına ibadət edən Sadiyanlar Temmuz üçün ağlıyarlar çünki Temmuz insanların buğdanı harmanlıyıb daşda döydüyü üçün ölür. Bu ağlamyada Daus adı verilir. Və eyni ağlama Yəhudilərə də miras olaraq qalır (Nəticə etibarı ilə xristianləq,yəhudilik və islam Sümer mədəniyyəti əsasında yaranıb). Yəhudilərdə Qüdsün divarlarında ölen Temmuz üçün ağlıyarlar. Çünki tanrı ölmüşdir və digər dünyaya enmişdir (və təbii ki gəlmək üçün enmişdir). Buğda isə ölən tanrının əti olaraq qəbul edilir. Buna görədə buğdaya dolayısı ilə buğdadan hazırlanmış çörəyə hörmətsizlik qəbul edilməzdir.
Və beləliklə Sümer inancı əsasında yaranan, sonrasında ardıcıl olaraq yəhudiliyə ötürülən çörəyin müqəddəsliyi həm xristianlıq üçün həmdə müsəlmanlar üçün xarakterikdi.
Yeri gəlmişkən çörəyin xristianlıq üçün müqəddəslyinə bir nümunə göstərək. Buna çoxda tarixə getmədən hammımızın xatırlaycağı bir səhnədən missal çəkmək istəyərdim. Senarisini Benedict Fitzfegerald ve Mel Gibso-nun yazdığı The Passion of the Christ filmindən bir səhnə (təbii ki bunun elmi və dini mənbəələri var). İsa çörəyi yanındakılara verir və deyirki ‘Mən öldükdən sonra bunu yeyin, çünki bu mənim ətimdir’. (Çox maraqlı bir məqama diqqətinizi çəkmək istiyirəm: Sümer inancına görə buğda tanrı Temmuzun oğlu idi, xristianlığa görə isə İsa isə Tanrının oğlu idi). Yəni bunun dini mənbəələrinədə nəzər salsaq, İsa peyğəmbər, çörək mədəniyyətini Sümerlerinki ilə eyniləşdirmək yoluna getmişdir. Bu qayda eyni ilə şərab üçün də keçərlidir.
Və ən nəhayət bütün bu dini və tarixi faktları bir kənara qoysaq, bu gün çörək insanlıq üçün həyatta qalmağı, əməyi, alın tərini və bölüşməyin simvoludur. Və keşkə, digər qəbul etdiyimiz müqəddəslərdə çörək kimi saf və ziyansız olardı…
Əli Rəhimli
