Jean-Paul Sartr Jean-Paul Sartr, 21 İyun 1905də Parisdə varlıqlı bir burjua ailəsinin uşağı olaraq dünyaya gəldi. Atası Jean-Bastiste...
 |
| Jean-Paul Sartr |
Jean-Paul Sartr, 21 İyun 1905də Parisdə varlıqlı bir burjua ailəsinin uşağı olaraq dünyaya gəldi. Atası Jean-Bastiste Sartr, Fransız ordusundan bir məmur; anası Ana-Marie Schweitzer isə Nobel mükafatlı Alman Albert Schweizer'in xalasıqızısı idi. Sartr hələ 15 aylıq ikən atasını itirdi. Anası təhsiliylə yaxından maraqlandı. Kiçik yaşda riyaziyyat və ədəbiyyat dərsləri almasını təmin etdi.
Gənclik illərində filosof Henri Bergson'nun "Essay on The immediate Data of Consciousness" adlı işini oxuyarkən çox təsirləndi. Qərb fəlsəfəsi ilə yaxından maraqlanırdı. Immanuel Kant, Georg Wilhelm Friedrich Hegel və Martin Heidegger kimi kəslərin yazıları marağını çəkirdi. Luis le Grand Liseyini bitirdikdən sonra Fransanın məşhur məktəbi Ecole Normala Supérieure'de təhsilinə davam etdi. Burada oxuyarkən 1928-ci ildə, Sorbonne çalışan Simone də Beauvoir ilə tanış oldu. Sartr 1929-cu ildə fəlsəfə doktorluq alaraq oradan məzun olmuşdu. 1929-cu ildə birinciliklə fəlsəfə müəllimliyi etdi. Ardından 1931-ci ilə qədər Fransız ordusunda vəzifə götürdü. 1933-1934 illəri arasında Berlində və Neuilly'de müəllimlik etdi. 1931-1936 illəri arasında Le Havre'de lisey müəllimliyi elədi.Yazabilmek üçün bir müddət müəllimliyə ara verdi və 1936-cı ildə ilk kitabı "Obrazlam" nəşr olundu. Müəllimliyə ara verməsinə qarşı təlimçi olmaqdan imtina etməmişdi.
Fəlsəfə təhsilinə davam edərkən, "Ego Alışqanlığı" (1937), "Ürəkbulanma" (1937) və "Divar" (1939) adlı kitablarını yazdı. 1940-cı ildə, Padoux'da Almanlar tərəfindən həbs olunmasından sonra müqavimət hərəkətinə qatıldı. "Ağcaqanadlar" adlı oyunununu və "Varlıq və Heçlik" adlı öz fəlsəfəsini açıqladığı kitabını da bu dövr yazdı. 1944 Avqustunda etibarən Albert Camus, André Malraux kimi adlarla birlikdə Fransız qəzeti "Combat" üçün çalışdı.
1939da "Azadlıq Yolları", 1945-ci ildə "yaşanmayan Zaman / Gözləyiş" və 1949-cu ildə "Tükənmə" adlı kitablarını yazdı. "Varlıq və Heçlik" adlı işiylə başladığı karierinə 1945-ci ildə "Les Temps Modernes" adlı ədəbi-siyasi jurnal ilə davam etdi. 1946-cı ildə isə "Hörmətli Yosma" və "Məzarsız Ölülər" adlı oyunlarını yazdı. Soyuq müharibə illərində Sovetlər Birliyini dəstəkləmiş və Fransanın Əlcəzairə qarşı icra etdiyi döyüşə qarşı çıxmışdır. 1948-ci ildə nümayiş olunan "Çirkli Əllər" adlı kitabı həm intellektual, həm də siyasi elementləri ehtiva etməkdədir. Kommunist partiyası tərəfdarı olmasına baxmayaraq heç bir zaman partiya içində iştirak etməmiş və çalışmamışdır. 1961 - 1962 illərindəki böyük göstərilərə qatılmışdır. 1960-cı ildə Kuba səfəri zamanı Che Guevara ilə tanış olmuşlar. Ayrıca 1966-67 illəri arasında Vyetnam Döyüşündəki qırğını sorğulamaq üzrə qurulmuş Russel Məhkəməsinin başçılığını etmişdir.
Sarter, 1964-cü ildə yazdığı "Sözlər" adlı kitabıyla ədəbiyyata nöqtə və lağçılığı qatdı. Ədəbiyyat onun üçün oyunların olduğu bir dünya idi. Ədəbi dilində fəlsəfənin somutlaştırılmasını və Marcel Proust tərzi söz arajmanlarını istifadə etdi. Eyni il Nobel Mükafatına layiq görüldü. Əsərlərinə və siyasi mövqeyinə zərər verəcəyindən mükafatı rədd etdi. 1968 hadisələri Sartrın öz fikirlərini və ənənəvi intellektual mövqelərini da sorğuladığı bir dövr olmuşdur. Sovetlərin Praqaya müdaxiləsinin və Fransadakı şagird hərəkətlərinin üzərinə, nəzəri siyasi sahəsi yenidən qiymətləndirməyə başlamış, 1973-cü ildə Liberation'u qurmuşdur. 1974-ci ildən gözləri pozulmağa başlamış və böyük nisbətdə görməz olmuşdu. 15 Aprel 1980-ci ildə Parisdə ağciyər ödemindən vəfat etdi. Geriye öz varoluşçu fəlsəfəsini işlədiyi bir çox əsər buraxdı. 17. əsrdən bəri mövcud olan varoluşçuluğa öz siyasi və fəlsəfi yanaşmasını qatmışdır. Öz deyimiylə "Mövcudluq humanizmi". Sartr bütün bunların yanında Fransada diqqətə çarpan bir intellektual rəftar çəkmiş və xüsusi bir mövqeyə gəlmişdir.
